KÜRT FİLOZOFLAR 7 - EYN-UL QUDAT HEMEDANÎ

kürt filozolar tarihi ve kürt filozofları

KÜRT FİLOZOFLAR 7 - EYN-UL QUDAT HEMEDANÎ

Mesajgönderen admin » Pzt May 04, 2009 12:10 am

Resim
KÜRT FİLOZOFLAR 7 - EYN-UL QUDAT HEMEDANÎ
İslam felsefesi Kürt filozoflarından, tanınmış, değerli bir diğer fîlozof da Eyn-el Qudat Hemedanî'dir. Eyn-ul Qudat lakabıdır. Gerçek ismi Abdullah'tır. Ali oğlu Muhammed oğlu Abdullah. Künyesinden de anlaşılacağı gibi Hemedan'lı bir Kürt'tür. 1098 de Hemedan'da doğmuştur. İslam fıkhında kendini çok geliştirdiği için henüz 22 yaşındayken 1022'de kadılık yapmaya başlamıştır. Bundan dolayı da kendisine Eyn-ul Qudat denmiştir, yani kadıların gözü. Gerçekten de Eyn-ul Qudat seçkin bir zekaya sahipti. Çünkü o dönemde Hemedan'da onca büyük ve yetenekli ulema olmasına rağmen, o şehrin kadılığı yani hakimliği Eyn-ul Qudat'ın elindeydi.

Eyn-ul Qudat, fikir ve düşünceleri dolayısıyla genç yaşta öldürüldü. O da Hallac gibi vahdet-ül vücud felsefesini savunuyordu ve bu düşüncelerinden dolayı egemenler tarafından hunharca öldürüldü. İlim tahsilini Ömer Hayyam, Ahmed Gazali ve Şeyh Muhammed Hamayî gibi büyük zatlardan tahsil etti. Kendi felsefesinin oluşumunda da iki ünlü isimden etkilendi. Hallac-ı Mansur ve Muhammed Gazali. Felsefesi sadece İslami unsurlardan müteşekkil değildir aynı zamanda yunan felsefesinden de etkilenmiştir ve bu felsefeden de düşünceler katmıştır İslam felsefesine. Yukarıda da dile getirdiğimiz gibi oda Hallac gibi vahdet-ül vücud felsefesini savunmuştur. Sözgelimi bu bu ona ait bir cümledir “Allah diye bildiğiniz zat, Muhammed'tir. Muhammed diye bildiğiniz zat Allah'tır” Bu söz vecd halinde söylenmiş bir söz olabilir. Çünkü tasavvufi yönü çok güçlüydü. Ama yine de bu söylediğinden Allah ve Muhammed'in aynı kişiler olduğu anlaşılmamalıdır. Burada söylemek istediği yaratan ile yaratılanın aynı olduğu. Yani yaradan-yaradılan birliğidir. Zaten vahdet-ül vücud felsefesi bu minval üzre inşa edilmiştir.

Eyn-ul Qudat otuz üç yaşında yani genç yaşta öldürülmesine rağmen, arkasında değerli eserler bırakmıştır ve eserlerinde felsefesini açıkça dile getirmiştir. Eserleri şunlardır.

1- Temhîdat
2- Zübdet-ul Hakayık
3- Yezdan şinaht
4- Mekatip
5- Risaleyi cemali
6- Şekva-ul garib

Son iki kitabı mektuplarından oluşuyor. Şekva-ul Garibi zindanda kaleme almıştır. Egemenler tarafından masum bir şekilde hapsedildiğinde bu eseri yazmıştır. Şekva-ul Garib'de insafsız yargıçlar karşısındaki mazlumiyetini dile getiriyor. Bu eserini dönemin bilginleri için kaleme almıştır ve o dönemdeki birçok konu üzerinde durmuştur. Öte yandan adından da anlaşılacağı üzre Şekva-ul Garib' i bir şikayetname olarak yazmıştır. Yani egemenler karşısındaki şikayetlerini dile getirmiştir.

“Yezdan Şinaht” adıyla yazdığı kitabı da üç bölümden oluşuyor. Farsça yazılmıştır. İlahi konular, doğal bilimler ve felsefi konular işlenmiştir bu kitapta.

Eyn-ul Qudat üzerine prof. Hamid Dabaşi çok değerli araştırmalar yapmıştır. Diğer taraftan meşhur sosyolog Ali Şeriati de onu eşsiz bir fîlozof ve bilgin olarak addetmiş ve Kevir adlı kitabında ondan övgülerle söz etmiştir.

Dönemin kötü kalplileri ve din tücarlarının Eyn-ul Qudat'a yönelik düşünceleri gittikçe kötü bir hal hal alıyordu ve sesleri gittikçe yükseliyordu. Sözgelimi Eyn-ul Qudat'ın dünyanın yaratılmadığını, zaten ezeli olarak yaratılmış olduğunu söylediğini ileri sürüyordular. Oysa Eyn-ul Qudat Şekva-ul Garib'te “Ben dünya yaratılmamıştır demiyorum ama her şey varlığını Allahtan aldığı için her şey var'dır yani vücud'tur” Asılmasının sebepleri arasında dönemin ulema ve bilginlerinin etkisi büyüktü. Çünkü zekasının keskinlik ve derinliğinden korkuyordular. Gıyabında onu zemmeden sözler söylüyordular. Zaten Hallac asıldığı zaman Eyn-ul Qudat ta oradaydı ve Hallaca büyük bir sevgi besliyordu. Onun ardından ona ait bir çok sözünü kullanıyordu. Cümlelerini tefsir edip yorumluyordu.

Eyn-ul Qudat iyi bir hatip olduğundan ve düşüncelerini çok sarih bir şekilde ifade edebildiğinden halk arasında çok seviliyordu. Artık kendisine bağlanmış müritleri vardı ve her geçen gün sayıları artmaktaydı. Müritleri sadece avamdan değildi mesela Selçuklu veziri Aziz ed-din Mustavfi gibi etkili isimlerde vardı. Selçuklu veziri Aziz ed-din ile diğer bir Selçuklu veziri olan Kasım Derguzîn arasındaki husumetten dolayı, Kasım Eyn-ul Qudat'a karşı kin gütmeye başladı. Nihayet bu kin öldürttüğü diğer kişiler gibi Eyn-ul Qudat'ta öldürtene kadar devam edecekti. Türlü hile ve düzenbazlıklarla dönemin ulemasını arkasına alıp Eyn-ul Qudat'ın öldürülmesine dair fetva çıkarttı. Fetvalarında Eyn-ul Qudat'ın zındıklık yaptığını ve inançlı halkı zehirlediği, aynı zamanda ilahlık iddiasında bulunduğu belirtildi. Bundan dolayı 1130 da Eyn-ul Qudat'ı Bağdat'a götürdüler ve bir yıla yakın bir süre zindana attılar. Sonra Hemedana getirip 16 mayıs 1131 akşamı astılar. Onun da sonu çok sevdiği Hallac gibi olmuştu. Astıktan sonra derisini yüzüp, cesedini yakmıştılar.

Çeviri: Adnan FIRAT




--------------------------------------------------------------------------------


FİLOZOFÊN KURD 7 - EYN-UL QUDAT HEMEDANÎ
Mihemed RONAHÎ

Ji fîlozofên kurdan yê felsefeya îslamê, navekî giranbiha û navdar yek jî Eyn-ul qudatê Hemedanî ye. Eyn-ul Qudat navnasê wî ye, navê wî yê berastîn Evdilla ye. Evdillayê kurê Mihemedê Elî. Weka ku ji kunyeya wî jî tê fehm kirin ji kurdekî Hemedanî ye di 1098'an de li Hemedanê hatiye dinyê. Ji ber ku di fiqha îslamê de pêşketî bûye û hê di bîst û du saliya xwe de di 1120'an de dest bi qazîtiyê kiriye jê re gotine Eyn-ul Qudat ango çavê qaziyan. Eyn-ul Qudat birastî jî xwediyê hişekî hêja bûye. Lewra digel ku wê demê ewqas zanyarên mezin û jêhatî di Hemedanê de dijiyan, qazîtiya wî bajarî ango hakimtiya wî bajarî di dest Eyn-ul Qudatê bîst û du salî de bû.

Eyn-ul Qudat ji ber fikr û ramanên xwe ciwanî hat kuştin. Wî jî weka Xellac felsefeya Wehdetul wucûdê di parast û ji ver van ramanên xwe ji alî desthilatdaran ve bi xedarî hate kuştin. Feqîtiya xwe ji dest seydayên mezin ên weka Umer Xeyyam, Ehmedê Xezalî û Şêx Mihemedê Hemayî derbas kir. Di avakirina felsefeya xwe de ji du navên mezin bandor girt: Xellacê Mensûr û Mihemedê Xezalî. Di felsefeya wî de tenê rêgezên Îslamî tuneye di heman demê de ji felsefeya yewnanan jî bandor girtiye û bi vî rengî felsefeya yewnanan xistiye nava felsefeya îslamê. Wekî ku me li jor jî hanî ziman wî jî weka Xellac di felsefeya xwe de wehdetul wucûd parastiye. Serqisê ev gotin ya wî ye “ Ew ê ku hûn wî xwedê dizanin, ew Mihemed e. Ew ê ku hûn wî Mihemed dizanin ew Xwedê ye.” Ev gotin dibe ku di halê sekrê de hatibe gotin. Lewra aliyê wî yê tesewwûfî gelek mezin bû. Lê dîsa jî, ji vê gotina wî nayê fehmkirin ku Mihemed (s.a.w) û xweda yek in an Mihemed (s.a.w) xweda ye. Bi vê gotinê armanca wî yekîtiya afirîner û yên afirî ye. Jixwe wehdetul wucûd jî li ser vê yekê ava bûye.

Eyn-ul Qudat di gel ku di sî û sê saliya xwe de ango temenekî ciwan de hatiye kuştin jî, li dû xwe berhemên hêja hiştine û di van berhemên xwe de felsefeya xwe bi awayekî diyar haniye ziman. Berhemên wî ev in:
1- Temhîdat
2- Zubdet-ul Heqayîq
3- Yezdan şinaxt
4- Mekatîp
5- Rîsaleyî cemalî
6- Şekvaul Xerîb

Her du kitêbên dawî ji nameyên wî pêk tên. Şekvaul Xerîb jî li zindanê nivîsiye. Dema ji alî desthilatdaran ve bi awayekî bêguneh hat girtin ev berhem nivîsî. Di Şekvaul Xerîb'ê de neçariya xwe ya li hember dadgerên bêînsaf tîne ziman. Vê berhema xwe ji bo zanyarên wê demê nivîsiye û di berhemê de ser gelek mijarên wê demê sekiniye. Ji aliyê din jî wekî ku ji navê berhemê jî tê fehmkirin berhem weka şikayetnameyekê nivîsiye ango gilî û gazincên xwe yên li hember desthilatdaran haniye ziman.

Kitêba wî ya ku bi navê Yezdan şinaxt hatiye nivîsîn ji sê beşan pêk tê. Bi farisî hatiye nivîsîn û tê de behsa mijarên îlahî, zanistên xwezayî û felsefeyê tê kirin.

Li ser Eyn-ul Qudat prof. Hamîd Dabaşî lêkolînên giran biha kiriye. Wekî din jî Civaknasê navdar Dr. Elî Şerîetî Eyn-ul Qudat weka fîlozof û zanayekî bêhempa daye nîşandan û gelek pesnê wî hildaye di pirtûka xwe ya bi navê Kevîr'ê de.

Nêrînên bawermendên reşbîn û bazirganên olê yê wê demê yê di derbarê Eyn-ul Qudat de herçî diçû bêtir tûj dibû û dengê bêtir bilind dikirin li hember wî. Serqisê digotin Eyn-ul Qudat dibêje dinya nehatiye afirandin, jixwe ji mêj ve afirandî bûye. Lê Eyn-ul Qudat di Şekvaul Xerîb'ê de dibêje min negotiye dinya nehatiye afirandin lê ji ber ku ez dibêjim her tiştî hebûna xwe ji xwedê girtiye her tişt wucûd e. Di sedemên daliqandina wî de bandora alim û zanyarên wê demê gelek mezin bû. Lewra ji ber ku ji sivikbûn û kûrbûna hişê wî dibihecîn li dijî wî gelek gotin digerandin. Jixwe dema Xellac hatibû daliqandin Eyn-ul Qudat jî li wir bû û hezkirineke wî ya mezin ji Xellac re hebû. Li dû daliqandina wî jî gelek peyv û gotinên wî bikardihanî. Hevokên wî tefsîr û şîrove dikir.

Eyn-ul Qudat ji ber ku xweş di axivî û ramanên xwe bi zimanekî xweşik dihanî ziman, di nava gel de gelek hatibû hezkirin. Êdî mirîdê wî çê bûbûn û her roj hejmara wan zêde dibû. Mirîdê wî ne tenê ji kesên nava gel û bêpergal bûn. Di nava mirîd û hezkiroxên wî de kesên weka wezîrê Selçûqiyan Ezîzeddîn Mustavfî jî hebûn. Ji ber ku navbêna Ezîzeddîn û wezîrê selçûqiyan ê din Qasimê dergûzîn xirab bû. Qasim rik li Eyn-ul Qudat girêda û weka gelek kesên din ku dabû kuştin, dê Eyn-ul Qudat jî bikuşta. Bi fen û fûtan piştgirî ji alimên wê demê girt û li hember Eyn-ul Qudat fitû da derxistin. Di derbarî wî de gotin di berhemê xwe de zindiqiyê dike û gelê bawermend jî bi fikr û ramanên xwe dijehrîne. Xwedatiya xwe îddia dike. Ji ber vê yekê di 1130'an de Eyn-ul Qudat birin Bexda'yê, nêzî salekê di zindanê de girtin û dû re hanîn Hemedanê di 1131'an de şeva 16'ê gulanê daliqandin. Dawiya wî jî weka hezkiriyê wî Xellac bûbû. Li dû daliqandina wî çêrmê wî guran û laşê wî jî şewitandin.

HABER DİYARBAKIR
Wêngu Rêngî Hêrîdonî
Kullanıcı avatarı
admin
Mesaj Panosu Yöneticisi
 
Mesajlar: 211
Kayıt: Çrş Oca 28, 2009 11:30 pm
Konum: yönetici

Dön kürt filozoflar 1-zerdeşt

Kimler çevrimiçi

Bu forumu gezen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 1 misafir