Birazda ZAZA'ca öğrenelim(ZAZA'Kİ DERS)

sitemiz yazarları

Birazda ZAZA'ca öğrenelim(ZAZA'Kİ DERS)

Mesajgönderen azad_26 » Cmt May 23, 2009 9:16 pm

Resim

Ders 1: (dersım) Naskerdene– (amed) yewbinu şınasnayiş- tr. Tanışma
Hesen: (dersım) Ma be xêr di- (amed) selamlaşma fasılından sonra-xeyr ome: tr. Merhaba!
Gulizare: (dersım) Xêr be sılamet-(amed)xeyr miyondib: Merhaba
Hesen: (dersım) Namê mı Hesen’o. Namê to çıko ? (amed)nome mı mı Hesen’u nomey tu xeyr?tr. Benim adım Hasan. Senin adın ne?
Gulizare: (dersım) Namê mı Gulizara.(amed)nome mı gülizar’a: tr. Benim adım Gülizar.
Hesen: (dersım) Namê i mormeki çıko?(amed) nomey ay mirdeki çınaw? tr. O adamın adı ne?
Gulizare: (dersım)Namê ey (dey) Heydero.(amed) nomey ayey heyder’u: tr. Onun adı Haydar.
Gulizare: (dersım) Ma, namê a cênıke çıko?(amed) la nomey aya cenik çınaw?
:tr. Peki, o kadının adı ne?
Hesen: (dersım) Namê dae Viala.(amed)nomey yay viala’ya: tr. Onun adı Viale.
Gulizare: (dersım) Çıturia?(amed)tı senini? : tr. Nasılsın?
Hesen:(dersım)Tı wes be, ez rındane. Hal-demê to çıturio?(amed)weşiyay tu wazenu tı weşba tı senina?
:tr. Sağol, iyiyim. Sen nasılsın („hal-vaktin nasıl“)?
Gulizare:(dersım)Rındo, Heq raji bo!(amed)ezi hewlu Humay(Allah) tura razibu
:tr.İyidir, sağol Allah razı olsun!
Hesen: (dersım) Heyder kamo?(amed)heyder komu? tr.Haydar kim?
Heyder: (dersım) Heyder ezane.(amed)heyder ezu: tr.Haydar benim.
Gulizare: (dersım) Viale kama?(amed)viale koma?tr. Viale kim?
Viale: (dersım) Viale ezane.(amed)viale ezu: tr. Viale benim.
Hesen: (dersım) Tı Melisa niya?(amed) tı melisa niya: tr. Sen Melisa değil misin?
Ğezale: (dersım)Nê, namê mı Ğezala.(amed)nêy nomeymı ğezala: tr. Hayır, benim adım Hazal.
Ğezale: (dersım) Hama namê tüyo xêr Heseno, heni?(amed)nomey tu’zi Hesen’u nila
tr. Ama senin adın Hasan, değil mi?
Hesen: (dersım) Heya, ez Hesenane.(amed)eya ez Hesen’u: tr. Evet, ben Hasan’ım.
Hesen: (dersım) O ciamord kamo? (amed) ayu cormird komu? :tr. O adam kim?
Ğezale: (dersım) Nêzanane kamo.(amed)ez nizonu komu:tr. Kim olduğunu bilmiyorum.
Ğezale:(dersım)Ma, a çêneke kama?(amed)la aya keynek koma?: tr. Peki, o kız kimdir?
Hesen: (dersım)Ez ki nêzanon kama.(amed)ezi nizonu koma: tr. Ben de kim olduğunu bilmiyorum.

Sözcüklerin anlamı: (e: eril ad, d: dişil ad)
1. Zazaca’da isimlerde eril-dişil ayrımı vardır. Eril sözcükler daima bir ünsüzle biter, sondan vurguludur. Çêneke, Viale, gibi adlarda sondan ikinci hece vurguludur (e: eril, d: dişil)
ma: biz, bizi,-eyma- bizim ma, peki, yabe, ebe ile xêr e hayır, iyilik di gördü(k) sılamet e selamet name e isim, ad namê to ismin, adın namê dey (ey) onun [eril] adı namê dae (ae) onun [dişil] adımı benim, beni to-tı senin, seni çık, çı ne mormek, mordemek adam cênıke d kadına 1. o [dişil] 2. [bükünlü halde addan önceki dişil işaret zamiri] i o (bükünlü halde addan önceki eril işaret zamiri)çıturi,-seniwa, çıtur-seni:tr. Nasıl
ez-ben, tı-sen, rınd-iyi, hal’e-hal, durum dem’e vakit, dem wes, weş hoş, güzel; sağ wes be! sağol!
Heq raji bo! allah razı olsun! Kam, kom-kim nê, ney- yok, hayır heya, ya, eya- evet hama, hıma-ama
ciamord ,ciamerd,comerd -erkek nêzanane,nêzanon,nizonu-bilmiyorum çêneke,Kêynek-kız ki de/da, dahi

Dilbilgisi 1: “biyene: olmak” ek-fiilinin sıfat (önad) ile çekimi sıfata şahıs soneki eklenerek „olmak“ fiili şimdiki zamana göre çekilir. ez rındane, rındu-ben güzelim > ma hewli-biz iyiyiz> tı rında-sen güzelsin>şıma hewli=siz iyisiniz, (eril) yuo rındo=o iyidir> yi rındê =onlar iyi (dişil) ya, rında =o iyi
Sözcüklerin anlamı:
ez nisenane (nison) roşenu= oturuyorum>koti, koti de,kure,kurew=nere, nerde... de. de/da... ra... den
Anqara =Ankara, Erzıngan =Erzincan Bingöl=Çewlıg ,Xarpêt / Eleziz =Elazığ
ez heni zanon,ez vonu qey=galiba, sanıyorum, heni =öyle beno,benozi=olur,olabilir, mümkün

Hesen:(dersım) Ez Anqara de nisenane ro. Tı koti nisena ro ?(Amed)ez hunqaradı roşenu tı kure ruşena? Tr.:Ben Ankara’da oturuyorum. Sen nerde oturuyorsun?

Gulizare: (dersım) Ez İzmir de nisenane ro.(Amed)ez izmirdı roşenu. tr.Ben İzmir’de oturuyorum.

Gulizare: (dersım) Ez Pılemoriye rawane, tı koti rawa ?(Amed)ez pülümür’reraw tı kureray?tr. Ben Pülümürlü’yüm, sen nerelisin?

Hesen: (dersım) Ez Erzıngan rawane.(Amed)ez erzingan’raw..tr.Ben Erzincanlıyım.

Hesen: (dersım) Ma, Heyder koti rao?(Amed)la heyder kureraw?tr. Peki, Haydar nereli?

Gulizare: (dersım) Heyder Çewlıg’rao.(amed)dersım’ile aynı..tr.Haydar Bingöl’lüdür.

Gülizare: (dersım) Ğezale koti rawa?(Amed)xezal kureraya? Tr. Hazal nereli?

Hesen: (dersım) Nêzanon koti rawa.(Amed)kureraya ez nizonu. Tr.Nereli olduğu bilmiyorum.

Gulizare: (dersım) Ez heni zanon ke a Eleziz rawa.(Amed)ez vonu qey xarpêt’raya!. tr. Galiba Elazığlı (Sanıyorum Elazığlı).
Hesen: Heya, beno. Evet, olabilir.
tı koti rawa ? tı yê kotia ? tı kureraya? Nerelisin?


Ders:2
Tı çı kar kena? - Ne iş yaparsın?
Sözcüklerin anlamı:
ez sonane (son-e =gidiyorum
kar, gure = iş
tı kena =yapıyorsun
malım, malıme öğretmen [eril/dişil malımê sıma öğretmeniniz ro -e, birisine
(bazı fiillerde) sıma rê= size ez salıx danane,bunderkenu= öğretiyorum ,tı salıx dana,(dişil)bunderkena,(eril)bunderkeni =öğretiyorsun
Zonê Ma zazakiyu= bizim dil zazacadır
mekteb e =okul universıte e üniversite mıhendıs =mühendis
İsnat= inşaat ez gurinane,ez xeptinu =ben çalışıyorum thal, bêkar u, bêgure,betal= işiz
khebaniye d, ceney keyi =ev kadını..
pê çınay neyle,= hangi araçla tı sona ,tı şona=gidiyorsun
(dişil) çıtur sona kar, seniwa şuna gure= işe nasıl gidiyorsun?otoboz e =otobüs =trene d tren ,arebe (d), makina (e)= araba ..peya / lıngu ra= yaya ..ez kar nêsonane,ez nişonu guriy ser=ben işe gitmiyorum
karê mı çino= işim yok, işsizim ..çino =yok ..esto= var
Tı çı kar kena?=sen ne iş yapıyorsun?
Ez malımane, malımê sıma. Ez ro sıma Zonê Ma salıx danane,ez zonima donu bunderkerdış..ben öğretmenim dilimizi öğretiyorum..

Hesen: Ez sonane (şonu) mekteb. Gulizare: Ez sonane universıte.
Viale: Ez mıhendısane. Heyder: Ez insat de gurinane (gurin).xebat,xeptinu,xebetino
Ğezale: Ez khebaniyane.Melisa: Ez thalane / bêkar u bêguriyane.- Ma, tı çıtur (pê çınay) sona kar?
Hesen: Ez ebe otoboz sonane(şonu) mekteb.
Gulizare: Ez ebe trene sonane(şonu) universıte.
Viale: Ez ebe arebe sonane kar,ez pey ereba şonu xebat
Heyder: Ez peya (lıngu ra) sonane kar.
Ğezale: Ez kar nêsonane, khebaniyane.
Melisa: Ez ki kar nêsonane. Karê mı çino!

Dilbilgisi 2: koşaç („olmak“ ek-fiilin çekimi)
Koşaç, Türkçe’deki –dir ek-fiiliyle eşanlamlı olan “olmak” mastarın şimdiki zamana göre çekimidir.
(ez) ezane benim (ma) mayme (mayê)biziz (tı) tıya sensin (sıma) sımaê sizsiniz (o) uyo odur (eril) (i) iyê onlardır
(a) awa,aya= odur (dişil) Olumsuzluk: ez niyane =değilim ma niy= değiliz
tı niya= değilsin. sıma niyê =değilsiniz. yo niyo =o değil (eril) yi niyê= değiller. ya niya= o değil (dişil)
Ne ile işe gidiyorsun? ... ile gidiyorum..tı çιturi sona kar?,ti seniwa şuna xebat? ez ebe... sonane
tı se sona kar?,tı seni şona xebat? ez ... ra sonane
tı pê çιnay şona kar,xebat? ez pê ... sonane
Alıştırma 1
Persi – Sorular. Lütfen örnekte verildiği gibi doğru olan koşacı yazın ve soruları yanlış yöneltilği taktirde doğru yanıtlayın !
Örnek: Viale çı kar kena? – Viale mıhendısa. Viale peya sona kar? – Nê, Viale ebe arebe sona kar.
Ğezale çı kar kena? – Ğezale ________________.
Heyder insat de gurino,xeptinu? – eya, Heyder ____________________.
Melisa profesora? - Nê, Melisa profesore niya, Melisa _________________.
Hesen ebe trene sono mekteb? - Nê, Hesen ___________________ sono mekteb.
Gulizare pê çınay sona universıte? - Gulizare pê __________ sona universıte.
Melisa ebe otoboz sona kar,xebat? – Nê, Melisa kar nê__________.
No çıko,ınu çınaw? – Bu ne?
Örnek: Na çıka,ına çınaya? Na trena.
No çıko? – No ________________.
No çıko? - ____ ________________.
No mormek koti gurino,ınu midım kure xeptinu? – No mormek,ınu mirdım ___________ de gurino.
No mormek kamo,ınu mirdek komu? No _____________.
Na cênıke çıtur sona kar,ına cenêk seniwa şona xebat? – Na cênıke _________________.
Dil bilgisi:
Dişil adlar veya sıfatlar (önadlar) ünsüzden sonra bir –e son eki alır ve sondan vurgusuz olur.
malım: Heyder malım niyo. Heyder rındo? Heyder rınd niyo, nêweso.
malıme: Melisa ki malıme niya. Melisa rında? Melisa ki rınde niya, pêrsana,pirşona
Sözcükler:
no e / na d bu (eril/dişil)nêwes, pêrsan= hasta..profesore Professör [bayan] malıma öğretmen [erkek]
malımu öğretmen [bayan]
Ders 3: Sobeta-qalkerdışê Têlefoni – Telefon konuşması
Sözcüklerin anlamı:
têlefon keno =telefon ediyor [eril]
Heq raji bo,humay razibu= Sağol [“Allah razı olsun”] pi u bıra canım [oğlanlara hitap]
amıke,yaykê= teyze! [ünlenme] doman,gede= çocuk; domani gedey=çocuklar
pêro= hepsi ..pêro ki= hepsi de Gule Gül [kadın ismi] çê ,kêye= ev.. çê dera,kêyeda= (o) evde [dişil]
çê de,kêyedı niya =evde değil [dişil] hona,hıma= daha, henüz..sonde,yerey= akşama, yereyder=akşamleyin mekteb ra okuldan yeno geliyor [eril] reyna,hewna tekrar, =bir daha ..ez têlefon kenane= telefon ederim xatır be to != hoşça kal ! (ayrılan) oğır bo! =güle güle! (kalan)
Hesen têlefon keno...
Hesen: Ma be xêr di!
Esma: Xêr be sılamet!
Hesen: Çıturia, senina?
Esma: Rındane, Heq raji bo! Tı se kena, hewlu humay tura razibu tı senini?
Hesen: Wes be, ezı ki rındane, tı weşba ezi hewlu.
Esma: Tı kama, pi u bıra,tı komi bra?
Hesen: Ez Hesenane,ez hesenu.
Esma: Haa, Hesen, tıya,haa hese tiyi?
Hesen: Heya amıkê. Domani çıturiê, eya yaykê gedey senin?
Esma: Pêro ki rındê,piru hewli.
Hesen: Gule çê dera,gule kêyeda?
Esma: Nê, çê de niya. A hona kar dera, ney kêyed niya ha kar seruwa.
Hesen: Ma, Heyder çê dero, la heyder kurew kêyedew?
Esma: O ki çê de niyo. Sonde mekteb ra yeno, yuzi kêyed niyu yerey mektebra yenu.
Hesen: Rınd. Ez sonde reyna têlefon kenane. Xatır be to, e hewlu ez yerey hewna têlefon kenu!
Esma: Oğır bo!
Dilbilgisi 3: çoğul
Zazaca’da ismin çoğulu vurgusuz olan –i ekiyle oluşturulur: doman – domani(gede-gedey) çocuk çocuklar
telefon – telefoni telefon – telefonlar ..çêneke – çêneki(keynek-keyneki) kız - kızlar
–e ile biten dişil sözüklerde, –e son eki düşer, –i ekini alır.
Sözcük a, e, o, u seslileriyle bitip eril olduğu takdirde, –y ekini alır:
universıte – universıtey üniversite – üniversiteler bıra – bıray (erkek) kardeş - kardeşler
Diğer çoğullaştırma kuralları üzerine ileride durulacak.
Nasılsın?:çıturia ?çıtana ?sena ?senêna?wesa, rında?halê to çıturio(seninu) ?se kena?
İyiyim:=rındane weşiya to =Sağol!: Heq raji bo(humay razibu)!wes be!wes u war be!
Heq kemaniye medo(humay kemoneti nidu)

ZaZaca Ögreniyorum Dil kursu Bölüm-4 ve 5
Ders 4: Namê taê kes u çiyu – bazı kişi ve eşyaların ismi eril sözcükler: dişil sözcükler:
defter kağıde kağıt kıtab kitap qeleme kalem ap(dat) =amca.. amıke =hala..xal= dayı . yaykê= teyze
bon (ban) ev [dış kısmı] sate saat lac oğul çêna (kêna) kız çocuğu çêber (kêber) kapı önü çê (kê) ev [iç kısmı] xonça =yuvarlak masa pi baba mae anne bıra erkek kardeş wae kızkardeş


Dilbilgisi 4: adın cinsiyeti
Zazaca’da adın 2 cinsiyeti var: eril ve dişil. Dişil sözcükler her zaman şu 3 ünlüyle (vokalle) biter:
1. -e (son hecede vurgusuz): amıke – hala: a amıka – o haladır [Dikkat: -e soneki düşer, –a takılır]
2. -i (son hecede vurgusuz): kardi – bıçak: na kardia – bu bıçaktır [-i sesi kısa okunur, {kardya} gibi]
3. -a (son hecede vurgulu): xonça – yuvarlak masa: na xonçawa – bu masadır [-a kalır]
-a ünlüsü biten dişil sözcüklerin çoğullaştırılması:
-a ünlüsüyle dişil kelimeler çoğul hali aldığında –a ünsüzü düşüp –ey sonekini alır:
manga mangey inek - inekler çêna(keyna) çêney(keyney)=kız çocuğu – kız çocukları
kesa kesey= kaplumbağa-lar. xonça xonçey= (yuvarlak) masa - masalar
Dikkat:
bazı –a ile biten kelimeler erildir: bıra,=kardeş. va= (rüzgar), la= (ip), ga =(öküz) gibi !

Ders 5: Reqemi - Sayılar
1 jü, zu,yew 2 dıde, dı 3 hirê 4 çar 5 phonc 6 ses,şeş 7 hawt,hewt 8 heşt 9 new 10 des
11 des u jü,yewendes 12 des u dıde ,des u dı,düyes 13 des u hirê, hiryês 14 des u çar, çares
15 des u phonc, phoncis 16 des u ses, şiyês 17 des u hawt, hewtês 18 des u heşt, hêştês
19 des u new, newês 20 vist 21 vist u jü(yew) 30 hiyrıs 31 hirıs u jü=yew 40 çewres 50 phoncas
60 seşti 70 hawtae 80 heştae 90 newae 100 se 101 se u jü=yew 200 dısey 222 dıse u vist u dıde
300 hirêsey 400 çarsey 500 phonsey 1000 hazar 1100 hazar u se 1234 hazar u dıse u hirıs u çar
1999 hazar u newse u newa u new 2000 dıhazari 2001 dıhazar u jü
not: "dıde" (2) sayısı sadece sayıldığında söylenir, isimlerde kullanılmaz: dı bıray. Serri - Yaş
Tı çand serri dera? Kaç yaşındasın?
Ez hirıs u dı serri derane. Otuziki yaşındayım.
Viale çand serri dera? Viale des u new serri dera.
Heyder çand serri dero? Heyder vist serre dero.
Gulizare hirıs serre dera? Nê, Gulizare hirıs serre de niya, a vist u hawt serri dera.
Hesen des u heşt serri dero? Heya, Hesen des u heşt serri dero.

Diğer soru çeşitleri:
Tı çand serriya? Ez çewres serriyane.
Ğezale çand serriya? Ğezale vist u dı serriya.
Hesen çand serriyo? Hesen des u ses serriyo.
Gule hirıs u phonc serriya? Nê, Gule hirıs u jü serriya.
Mıstefa phoncas serriyo? Nêzanon, çand serriyo.
Serrê to çandê? Serrê mı hirıs u dıyê.
Tı çand serranê xo dera? Ez vist u heşt serranê xo derane.
Dikkat:
Zazaca’da sayılarla isimlerde çoğul kurmak biraz karışıktır:


10 serri ; 11 serre ; 12 serri 20 serre 30 bıra ; 34 bıray 50 kağıde ; 59 kağıdi
20 qeleme ; 21 qeleme ; 25 qelemi 40 çê ; 41 çê ; 44 çêi 60 kıtab ; 62 kıtabi
Ona (10) bölünebilen ve artı 1 ile olan sayılarda isimler tekil şeklinde söylenir: 1 serre, 11 serre,
20 serre, 21 serre, 50 serre
Tüm diğer sayılar, 10 ile birlikte, isimler çoğul olarak belirtilir: 2 serri, 10 serri, 12 serri, 22 serri,



Dilbilgisi 5: Bükünlü halin kişi zamirleri
Zazaca’da isimde iki hal var:
1.“kim” veya “ney” sorularını yanıtlayan yalın hal (Lat. Casus rectus)
2. „kime, kimi, kimin, kimden“ gibi tüm diğer soruları yanıtlayan bükünlü hal (Lat.Casus obliquus)
Dilbilgisi 1 altındaki kişi zamirleri (şahıs zamirleri) yalin hali oluştururken, aşağıda belirtilen bükünlü
halin iyelik zamirlerini teşkil eder (yanında belirtilen koşaç bağı (-dır fiili) için çekim kökenidir):
iyelik zamiri koşaç ile iyelik zamiri koşaç ile
mı mın- benim ma ma- bizim to tüy- senin sıma şıma- sizin ey (dey), cı (d)ey- onun (eril) inu (dinu) (d)inan- onların ae (dae), cı (d)a- onun (dişil)
Dilbilgisi 6: tamlama – ad tamlaması
Bir adı daha yakından tanımlayan sıfat, iyelik zamiri veya tamlayan durumunda olan ad Zazaca’da genelde sona
gelir. Tamlanan ad bu durumda bir iyelik eki alır (izafe). İyelik ekinden önceki hece vurgulanır.
Ad tamlamalarında tamlanan ad:
eril adlarda: -ê- dişil adlarda: -a- çoğul halinde: -ê iyelik ekini alır. Ünsüzle biten eril ad, –ê iyelik ekini alır:
kar: karê mı iş (bire bir: iş, benim olan) kıtab: kıtabê to kitabın
Sondan vurugulu –e ünlüsüyle biten eril ad, –ê iyelik ekini alır, fakat –e ünlüsü –ê ekiyle erişir:
name: namê dey (ey) onun adı (eril) gure: gurê dae (ae) onun işi (dişil) –a veya –o ünlüleriyle biten eril ad, –ê iyelik ekini alır (kaynaştırma harfi olmadan):
bıra: bıraê ma kardeşimiz ko: koê sıma dağınız Sondan vurgulu –i veya –ü ile biten eril ad, kayna
ştırma harfi –y- ile –ê iyelik ekini alır:
pi: piyê mı babam çü: çüyê to çubuğun Vurgusu sondan ikinci hecede olan, –e son eki ile biter
dişil adlarda –e son ekin yerini –a iyelik eki alır: qeleme: qelema dey (ey) onun kalemi (eril) mae: maa dae (ae) onun annesi (dşl.) Vurgusu sondan ikinci hecede olan, –i ile biten dişil ad,–a iyelik ekini alır:
kardi: kardia ma bıçağımız saci: sacia sıma sacınız –a ile biten dişil ad, iyelik eki almaz:
manga: manga sıma ineğizniz çêna: çêna(keyna)- dinu (inu) onların kızı Çoğul halde iki cinsiyet –ê iyelik ekini alır:
kıtabê mı: kitaplarım namê to: adların bıraê dey: kardeşleri
koê ma: dağlarımız iskemê sıma: sandalyeleriniz çüyê dinu: onların çubukları
qelemê mı: kalemlerim kardiê to: bıçakların mangê ma: ineklerimiz
Not: -a ile biten dişil adlar çoğul halde –ê ekini alır, fakat (“manga” örneğindeki gibi) –a düşer!
© Asmêno Bêwayir
14Alıştırma 3
Verilen sözcüklerden doğru iyelik eki ve kişi zamirleriyle tamlama kurunuz!
Örnek: pi – ez : piyê mı sono kar
bıra – tı _________ _______ Estemol de niseno ro(roşeni).
çêna(keynay) –ş-sıma _________ _______ sona mekteb.
laci – o _________ _______ pêro mıhendısê.
kıtab – ez _________ _______ çê dero.
4 iskemey – ma _________ _______ estê.
wae – a _________ _______ büro de gurina.(xeptina)
mae – i _________ _______ malıma.
pi – tı _________ _______ thalo, nêgurino.
qeleme – ez _________ _______ çina.
xal – o – o _________ _______ piyê _____ rê têlefon keno.
xalıki – a Çand _________ _______ estê?
ap – ez _________ _______ 44 serri dero.


İyelik zamirlerine doğru koşacı ekleyiniz! Örnek: defter – ez : no defter defterê mıno
defter – s
ıma No defter defter__ _______.
Hesen – bıra – ez Hesen bıra__ ______.
Heyder – xal – tı Heyder xal__ ______.
mormeki( mêrdım) – ap – o Ni mormeki ap__ _______.
Gule - xalıke – ez – Viale – ez Gule xalık__ ____ niya, Viale xalık___ mın___.
domani(gedey) – sıma Ni domani(gedey) doman(gede)__ sıma ___?
sate – ma Na sate sat__ ma____.
ez – lac- tı Ez lac___ tüy______.
ma – domani(gedey) – sıma Ma doman(gede)__ sıma_____.
tı – bıra – i Tı bıra__ _______.
a – wae – a A wa__ da____.
a – mae – o A cênıke(keynek) ma__ dey__.
o – pi – ma O mormek pi___ ma___.
şıma – laci – i Sıma lac___ dinan___.

Dilbilgisi 6a: Aidiyet zamiri „yê“ Zazaca’da „benimki, seninki vs.“ gibi iyelik belirten durumlarda eril dişil ve çoğul aidiyet zamiri „yê“kullanılır.

No kıtabê tüyo? veya: No kıtab yê tüyo? çoğul: Ni kıtabi yê tüyê?
Na qelema dawa? veya: Na qeleme yê dawa? çoğul: Ni qelemi yê daê?
Ni domanê mınê veya: Ni domani yê mınê. genelde: No yê mıno – das ist meins.
Ders 6: Raştê jübini(yewbinu) biyaene - Karşılaşma
Sözcüklerin anlamı: raştê jübini(yewbinu) benê karşılaşıyorlar çarşi e çarşı
Ero! yahu!bıraê mıno kardeşimdir hal-kêf hal-keyif new serrio dokuz yıldır çêna(keyna) xo [kendi] kızı
xo= kendi. ita =burada tı itara(wıtay) =sen buradasın. key =ne zaman
zeweciya (o) evlendi [eril] qe= hiç xebere= haber. xebera ma çina =haberimiz yok
nae ra new serri ravêr= bundan dokuz yıl önce. xanıme =hanım xanıma xo= hanımı (kendi)
çêna amıka(emkeyna) halasının kızı(dır) lac oğul. lacê mı =oğlum. torn =torun. tornê piyê mı =babamın tornu
mısaade = müsaade. mı rê mısaade= bana müsaade. zaf =çok emso(ışmu)= bu akşam cı rê ona [eril ve dişil için] mıheqeq= muhakkak. mıheqeq vanane(vonu)= muhakkak söylerim
Mıstefa u Weli çarşi de raştê jübini(yewbinu) benê…
Mıstefa: Weey! Ero, tı Heyder niya?
Weli: Nê, ez Weliyane, Heyder bıraê mıno.
Mıstefa: Çıturia,(senini) hal-kêf ?
Weli: Rındane,(hewlu) Heq raji(homay razi) bo. Tı çıturia(senini)?
Mıstefa: Tı wes be, rındane.(hewlu) Ma,(la) Heyder se keno?
Weli: Heyder nao new serrio Opel de gurino(xeptinu). Jü(yew) çêna(keyna) xo(yey) esta, ses(şeş) serriya, sona mekteb. Tı çand serrio itara(ewtay)?
Mıstefa: Ez hirê serrio itarane(ewtaw). Heyder key zeweciya? Qe xebera ma çina…
Weli: Nae ra new serri ravêr zeweciya. Xanıma xo(yey) ki çêna(keynay) amıka.
Mıstefa: Ma, no ki lacê tüyo?
Weli: Lacê mı niyo, tornê piyê mıno… Namê xo(yey) Serdaro. Phonc serri dero.
Mıstefa: He he he! Bıra, mı rê musade, ez son kar(xebat). Zaf sılamê mı esto Heyderi rê. Ez emso(eşmu) cı rê(yeyri) têlefon kon.(kenu)
Weli: Musade yê tüyo! Ez sılamê to mıheqeq vanane.(vonu) Xatır be to!
Mıstefa: Oğır bo!


Perşi – Lütfen soruları yanıtlayın :
Weli u Mıstefa koti raştê jübini(yewbinu) benê?
Heyder çı kar keno?
Çand domanê(gedey) Heyderi estê?
Xanıma Heyderi kama(koma)?
Lacê Weli çand serri dero?
Bıraê Weli key zeweciya?
Mıstefa çand serrio itaro(ewtaw)?

Dilbilgisi 7: İşaret zamirleri
İşaret zamirleri, yani gösteren adıllar, berili bir kişi veya eşyayı göstermekte kullanılır. Gösterilen
nesnenin yakında veya uzakta bulunduğuna göre iki guruba ayrılır. İşaret zamirleri ayrıca eril, dişil ve
çoğula göre ayrılır.
Yalın ve bükünlü hallerinin işaret zamirleri yalın hal: bükünlü hal: bükünlü hal ad ile birlikte: uzakta:o
o (eril) dey/ey onu, onun (eril) i ... onun (eril) yê i mormeki(merdüm) o adamın


a o (dişi) dae/ae onu, onun a ... onun (eril) yê a cênıke o kadının


i onlar dinu/inu onları, onların i ... onların yê i domanu o çocukların


yakında:
no bu (eril) ney bunu, bunun ni bunun (eril) yê ni mormeki bu adamın


na bu (dişil) nae bunu, bunun na bunun (dişil) yê na cênıke bu kadının


ni bunlar ninu bunları, bunların ni bunların yê ni domanu1 bu çocukların


Notlar:
Bir şahıs, nesne veya olgu özel olarak belirtildiğinde (örneğin parmakla), işaret zamirinine nesnenin
de anılması koşuluyla önüne bir a- eklenir:


ano mormek ana sandalya ani domani
Bazı yörelerde dişil işaret zamiri olan na genel anlamda tüm nesneler için (eril, çoğul) kullanılır:
na mordemek na sandalya na domani
İşaret zamirine örnekler:
u z a k t a : yakı n d a :
O kıtabê mıno.
‘O benim kitabım.’ No kıtab yê mıno. ‘Bu kitap benimkisi’
İ kıtabê mınê.
‘O kitaplar benim’ Ni kıtabi yê mınê. ‘Bu kitaplar benimkiler’
O mormek kamo?
‘O adam kim?’ Namê ni mormeki çıko? ‘Bu adamın adı ne?’
A cênıke kama?
‘O kadın kim?’ Namê na cênıke çıko? ‘Bu kadının adı ne?’
Tı inu nas kena?
‘Onları tanıyor musun?’ Tı ninu nas kena? ‘Bunları tanıyor musun?’
Tı i domanu nas kena?
‘O çocukları tanıyor musun?’ Tı ni domanu nas kena? ‘Bu çocukları tanıyor musun?’
Gulizare maa (d)eya.
‘Gülüzar onun (eril) annesi.’ Hesen piyê neyo. ‘Hasan bunun (eril) babası.’

Viale waa (d)awa.
‘Viale onun (dişil) kızkardeşi.’ Waa Viale nawa. ‘Viaşe’nin kızkardeşi bu.’
Heyder bıraê (d)inano.
‘Haydar onların kardeşi.’ Mıstefa bıraê ninu niyo. ‘Mustafa bunların kardeşi değil.’
1
2. haldeki (bükünlü hal) çoğul ekleri üzerine ayrıntılı olarak 9. derste durulacak

Ders 7: Sate çanda – Saat kaç ?
Zazaca’da “Sate çanda?” sorusuna yan
ıt verilidiğinde , saati belirten sayı, dişil koşaç eki olan –a’yı alır (dişil ad olan “sate”
sözcüğünden ötürü). Saatler genelde, diğer dillerde olduğu gibi “13, 14 ... 24” şeklinde değil de, 12-saat şekliyle gün
bölümüyle (sabah, öğlen, akşam) birlikte belirtilir.


Saate göre:sate jüya ‘saat bir’
sate dıya ‘saat iki’
sate hirêa ‘saat üç’
sate phonca ‘saat beş
sate des u jüya ‘saat onbir’
sate des u dıya ‘saat oniki’
Sate çandine de? – Saat kaçta?
Dakikası belirli olan bir saat sıra sıfatları ile dile getirilir. Birebir çevirildiğinde ‘birinci, ikinci, üçüncü saat’anlamına gelir.
Sıra sıfatları: Sıra sıfatları –ine son ekiyle kurulur.
Çar + ine çarine: 4. (son hece vurgusuz)
1. jüine / verên [saat için sadece “jüine” kullanılır]
2. dıdine (dıyine)
3. hirêine
4. çarine
5. phoncine (phancine)
6. seşine (şeşine)
7. hawtine (hewtine)
8. heştine
9. newine
10. deşine (desine)
11. des u jüine
20. viştine
24. vist u çarine
30. hirışine
40. çewreşine
50. phoncaşine
60. seştine
70. hawtaine [-e (hawtae, heştae, newae) soneki düşer!]


80. heştaine
90. newaine
100. seyine
1000. hazarine
Dakikası belirli olan saat:
nêm – yarım; buçuk: 10:30 sate des u nêma – ‘Saat on buçuk’
Saat ...i ... geçiyor: Sate ...-ine ra ... vêrenê 5:10 Sate phoncine ra des vêrenê –
‘Saat beşi on geçiyor’

8:24 Sate heştine ra vist u çar vêrenê – ‘Saat sekizi yirmidört geçiyor’
2:17 Sate dıdine ra des u hawt vêrenê – ‘Saat ikiyi onyedi geçiyor’
4:15 Sate çarine ra çeyreg vêrenê – ‘Saat dördü çeyrek geçiyor’
Saat ...e ... var: Sate ..-ine rê ... estê
5:50 Sate seşine rê des estê – ‘Saat altıya on var’
8:48 Sate newine rê des u dı estê – ‘Saat dokuza oniki var’
2:53 Sate hirêine rê hawt estê – ‘Saat üçe yedi var’

1:45 Sate dıdine rê çeyreg estê – ‘Saat ikiye çeyrek var’
Saat ...e geliyor: Sate yena ...-ine
Sate yena çarine – ‘Saat dörde geliyor’
Sate yena heştine – ‘Saat sekize geliyor’
© Asmêno Bêwayir

18Sözcüklerin anlamı:

verên ilk [saat için söylenmez]sate d 1. saat 2. annêm yarımçeyreg çeyrek
sate ... ra ... vêrenê saat ...’i ... geçiyorsate ... rê ... estê saat ...’e ... var
sodır (lêl ra) sabah
meşte (sodır, sora) yarın tiyare e uçak
tiyare kuno ra hewa uçak havalanıyor
tiyare urzeno ra uçak kalkıyor
pesewe d gece yarısı
peroc öğlen
verasan, varasan öğleden sonra
deqa d dakika
saniya d saniye
unceno çekiyor, sürüyor
uca orası, ora
ita ra be uca burdan oraya
(trene) bena raşt (tren) yola koyuluyor
tı urzena ra kalkıyorsun
ara d kahvaltı

ara xo kerdene kahvaltı etmek
perociye d –taştê öğle yemeği
tı wena yiyiyorsun
verasaniye d öğle sonrası yemeği
sami d akşam yemeği
tı kuna ra-tı rakuna? yatıyorsun
sodır sate deşine de: trene sodır sate deşine de bena raşt.

sonde sate hawtine de: otoboz sonde hawtine de yeno.

peroc –taşterera pey sate des u dıdine de: ez peroc sate dıdine de sonane kar


pesewe sate jüine-yew de:
sıma pesewe sate jüine-yew de sonê çê

• Tı sate çandine de yena?
• - Meşte sate heşt u nêm de yenane.
• Tiyare pesewe hirê u çewres u çar de urzeno ra.
• Tiyare pesewe hirê u çewres u çar de kuno ra hewa.
sate: İta ra be uca çand sate unceno?
deqa: İta ra be uca çand deqa unceno?
saniya: İta ra be uca çand saniya unceno?
Aşağıdaki saatleri o şekilde belirtmek mümkün de olsa halk dilinde kullanılmaz:


1:35 Sate jü-yew u hirıs u phonc de
8:30 Sate heşt u nêm de
13:22 Sate des u jü-yew vist u dı de
21:01 Sate vist u jü-yew u jü-yew de
Alıştırma 5
Lütfen aşağıdaki soruları yanıtlayın:
- Tı sate çandine de urzena ra-warduna?
- Tı sate çandine de ara xo kena?
- Tı sate çandine de sona kar / sona mekteb?
- Tı sate çandine de perociya -taştaxo wena?
- Tı sonde-yerey sate çandine de yena çê-keye?
- Tı sate çandine samia-şoma xo wena?
- Tı sate çandine de kuna ra?

© Asmêno Bêwayir 19
Ses bilimi (fonetik): „
ş” ve „j“ seslerinin Doğu-Dersim ağızlarında belirmesi
Dersim ağızlarında ş ve j ünsüzleri sadece şartlara bağlı olarak belirir. Keza c ve ç seslerinin farklı okunuş şekilleri için degeçerlidir (bkz. alfabe).

Dersim ağızlarında ş ve j ünsüzleri belirli seslerin etkisinden ötürü çıkar. Diğer şivelerde aslen ş veya j olan ünlüler, Dersim
ağızlarında s veya z seslerine dönüşmüştür. c [dz ve dZ] ve de ç [ts ve tS] harflerinin iki farklı okunuşu da bu ağızdaki
ses kanunundan dolayıdır.
Zazaca’nın Doğu-Dersim ağızlarında (Pülümür, Erzincan, Mamekiye, Nazmiye, Tekman, Xınıs, Sivas gibi) s ve z

ünsüzlerinden sonra ilk etapta i, ü veya ê ünlüleri geldiği taktirde ş veya j seslerine dönüşür (damaksıllaştırma).
Aynı şekilde c ve ç ünlüleri de yukarıda belirtilen ses kanununa göre farklı okunur:


s + i şi s + ê şê (son seste dönüşmez!) s + ü şü
des ‘on’ deşine ‘onuncu’ şêr ‚aslan’ parşüye (d) ‚kaburga’
şia ‘kara, siya’ şêne (e) ‚göğüs, sine’ şüye (d) ‚dağ sırtı’
hirıs ‚otuz’ hirışine ‚otuzuncu’ Uşên ‚Hüseyin’ şüane (e) ‘çoban’
z + i ji z + ê jê (son seste dönüşmez!) z + ü jü
1 otoboz
2 otoboji jêde ‚çok, ziyade’ jükek ‚tek, biricik’
jil -zil‚filiz’ jên zên ‚eyer (at)’ jüa ‚ zuwa,kuru’
c [dz] + i ci [dj] c [dz] + ê cê [dj] (son seste dönüşmez!) c [dz] + ü cü [dj]
ciran/e ‚komşu’ cêr ‚aşağı’ cüin ‚harman’
ciamord‚cormerd,erkek’ cênıke ‚kadın’ cüanıke (f) ‚saygın bir kadın’

ç [ts] + i çi [tş] ç [ts] + ê çê [tş] (son seste dönüşmez!) ç [ts] + ü çi [tş]

çi ‚şey, eşya’ çêber‚ ber,kapı’ çü (m) ‚çubuk’çite (f) ‚başörtü’ çêneke ‚kız’ çüal (f) ‘çuval’
Nefessiz ç (alfabeye bakınız) :

çh [ts] + i çhi [tş] çh [ts] + ê çhê [tş] (son seste dönüşmez!)
çhik‘çeq,kıvılcım’ çhêr ‘yiğit’
Not: ‚son seste dönüşülmemesi’: 2 masê ma estê. Rocê ‚birgün’, Hirısê asme ‚ayın otuzu’
istisna: çê [oku: tşê]
–ş
ünsüzünden veya d- veya –t ünsüzlerinden sonra da –i geldiğinde de s ve z sesleri birçok ağızda ş veya j ünsüzlerine dönüşür:
ronişte ‚oturmuş’, nejdi ‚yakın’, waştiye ‚nişanlı’, heşt ‚8’
1 dest 2 deşti ‚1 el 2 el’
Ders 8: Şimdiki zaman
Zazaca’da fiil
şimdiki zaman ve geçmiş zaman kökeni vardır, bazılarının da ayrıca sübjontif kökeni de mevcut. Mastar
şimdiki zamanda değil, geçmiş zamandan türetilir. Şimdiye kadar derslerde mastar yerine, fiil şimdiki zaman çekim
biçiminde kullanıldı. Aşağıdaki listede şimdiye kadar kullanılan fiiller mastarı şimdiki zaman kökenleriyle sıralanmıştır.
Şimdiki zaman, fiilin şimdiki zaman kökenine şimdiki zaman son eki (genelde) –en- ve kişi son eki eklenerek kurulur. Fiil
cümlenin sonunda yer alır.
şimdiki zaman kökeni
[ez] w --ŞZ son eki en -kişi son eki ane
Bazı fillerin de roniştene fiilinde olduğu gibi fiil eki vardır ki duruma göre fiilin önüne veya sonuna gelir:
tı nisena ro – oturuyorsun.2
mastar şimdiki zaman kökeni + şmdk. zmn. son eki
biyene - (kuşaç) olmak, -dir
çinê biyaene çin- (var)olmamak
Esti biyaene est- varolmak, mevcut olmak
biyaene b-en- olmak
zanıtene, zanaene zan-en- bilmek
kerdene k-en- etmek, yaban
amaene y-en- gelmek
rauştene urz-en- ra kalkmak
untene unc-en- çekmek, sürmek (zaman)
roniştene nis-en- ro oturmak
şiyene s-on- gitmek
guriyaene gur-in- çalışmak
zeweciyaene zewec-in- evlenmek
daene d-an- vermek
salıx daene salıx d-an- öğretmek, salık vermek
salıx daene salıx d-an- öğretmek, salık vermek
nas kerdene nas k-en- tanımak
diyaene, vênıtene vên-en- görmek
Çekim örneği: wendene (wan-en-) - okumak (vurgu: –en-):
ez wan-en-ane (kısa şekli.: ez wanon) okuyorum ma wan-en-ime okuyoruz
tı wan-en-a okuyorsun sıma wan-en-ê okuyorsunuz
o wan-en-o okuyor (eril) i wan-en-ê okuyorlar
a wan-en-a okuyor (dişil)
Olumsuzluk:
Fiil, nê- ön eki eklenerek olumsuzlaştırılır, vurgu nê- ön ekine yapılır:
ez nê-wan-en-ane (ez nêwanon) okumuyorum
tı nê-wan-en-a okumuyorsun
o nê-wan-en-o okumuyor (eril)
a nê-wan-en-a okumuyor (dişil) vs.
Amaene -omeyiş“gelmek” fiilinin çekimi ve olumsuzlaştırılışı:
Amaene omeyiş„gelmek“ fiili, çekim açısından diğer fiilerden farklıdır. Fiilin şimdiki zaman kökeni y-‘den ibarettir ve
olmsuzlaştırldığında y- erişir:
ez yenane (yon) geliyorum ez ninane (ez nin) gelmiyorum
tı yena geliyorsun tı nina gelmiyorsun
2Anlam olarak Zazaca’daki fiil eki ro-, İngilizce’de sit down fiilindeki down veya Almanca’daki hinsetzen fiilindeki hin- ekine yakındır.

© Asmêno Bêwayir
Alıştırma 6
Lütfen yukarıdaki çizelgede verilen fiillerin herhangi bir kişiye göre çekimini yapınız:
Örneğin: rauştene,ronişta - ez urzenane ra, wardonu, tı wanena,onena, o esto...



Fiilerin isimleştirilmesi
Mastar, isim olarak da kullanılabilir. İsimleştirilmiş fiiler dişildir
zanıtene bilme
Zanıtena mı ra-zonayişti mıra: benim bildiğime göre
vatene söyleme, söylenecek şey, sanma
Vatena to esta-watışi tu?: Söyleyecek birşeyin var mı?
Vatena dey ra Almanya de kar zafo: Onun (eril) dediğine göre Almanya’da iş çokmuş.
qeseykerdene –qalkerdış:konuşma, anlatma

Qeseykerdena-qalkerdışi sıma rında: Konuşmanız iyi.
Ap Memed u xalık Saseneme –dat mehmed u yayka: Mehmet amca ve Şahsenem tezye

Sözcükler:fotoraf fotoğraf, kokum-exter,yaşlı – endi-hini, artık ,nıka-ınkey şimdi
mendene (manen-) kalmak, yaşamak Pılemoriye d Pülümür
... teni tane (çoğul)
i hirê domani-gede- o üç çocuk
anman-omnu yaz
amnani yazın hefte e hafta
ya... ya ki... ya ... ya da....
Tırki e Türkçe
qesey kerdene-qalkerdış (q. ken-) konuşmak
… de qesey kerdene birisiyle konuşmak
… rê qesey kerdene birisine birş. anlatmak
zon dil -zonê xo kendi dili
Almanki e Almanca
tenê biraz,karê çêi-keyi, ev işi
şêr kerdene (şêr ken-) seyretmek, bakmak
zaf çok qewa d 1. kahve 2. kıraathane
uca-ewra orada
kağıde kay kerdene (k. kay ken-) kağıt oynamak
musaene (bunderbeyiş) öğrenmek
ke kia ke yena geldiğinde ,khalık dede
pirıke d nine, nene ,inu ra onlardan
No mormeko-mırdımukı fotoraf de ap-dat Memedo. Ap Memed kokumo,exteru 71 serre dero, endi nêgurino. O nıka
Almanya de nêmaneno, heridondı de maneno. Yê dey hirê lacê, dı teni ki kêneyê. Dı domani-gedey
Pılemoriye de nisenê ro, hirê teni ki Almanya derê. Jü lacê Ap Memedi Frankfurt de insat de
gurino, jü-yew çêna-keyna xo Universıtê heridoni de onena. yew kêna xo ki heridondı malıma. İ hirê
domani-gedey amnani Almanya ra yenê heridondı, çar-phonc heftey monenê, şonê. şes tornê Ap-dat
Memedi estê, pêro sonê mekteb. Tornê dey Zazaki rınd nêzanenê, Tırki qesey-qal kenê. heridon
de pêro Zazaki qesey-qal kenê. dat Mehme zonê xo zaf rınd zonu, Tırki tıki zonu, Almanki nizonu.
Namê xanıma xo Sasenema. Saseneme 65 serri dera, khebaniya, Tırki rınd qesey
nêkena. A ya karê çêi kena, ya ki çê de nisena ro, televizyon şêr kena. Ap Memed zaf televizyon

şêr nêkeno, sono qewa, uca niseno ro, kağıde kay keno, sonde yeno çê.
Torna Ap Memedi Berlin de sosyolociye wanena, jü büro de gurina, jü ki zonê xo ra kıtab
wanena, Zazaki rınd musena. Namê xo Gulizara. A ke yena Pılemoriye, khalıkê xo de, pirıka xo de Zazaki qesey kena, inu
ra zonê xo musena,-bunderbena, sona Almanya, uca maa xo de, piyê xo de qesey-qali kena.
azad_26
 
Mesajlar: 128
Kayıt: Cmt Şub 07, 2009 10:11 am

Dön yazarlar bölümü

Kimler çevrimiçi

Bu forumu gezen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 1 misafir

cron