KÜRT FİLOZOFLAR 8 - ŞEMSEDDÎNÊ ŞAREZORÎ

kürt filozolar tarihi ve kürt filozofları

KÜRT FİLOZOFLAR 8 - ŞEMSEDDÎNÊ ŞAREZORÎ

Mesajgönderen admin » Pzt Haz 08, 2009 10:34 pm

Resim
    [Kürt Filozoflar 8 - Şemseddînê Şarezorî] Bu büyük filozof hem Türk hem de Avrupalı birçok akademisyence çok iyi tanınır.

Nasıl ki Avrupa felsefesinin şekillenmesinde Atina, Roma ve Sparta gibi birkaç merkezi şehir varsa, aynen öyle de Ortadoğu'nun, özellikle de Kürt felsefesinin şekillenmesinde birkaç merkezi şehir tarihi bir rol oynamıştır. Şarezor ve Hemedan bu şehirlerdendir.

Tabii ki bu şehirler dışında da büyük filozof ve bilginler çıkmıştır. Örneğin Cizre, Amed ve daha bir çok şehri zikredebiliriz. Ama özellikle Şarezor ve Hemedan kürt tarihinde kültür, edebiyat ve düşünce alanında çok değerli emek ve çalışmalara ev sahipliği yapmıştır. Hatta bu iki şehirden sadece biri bile, bir tarih yaratmak için yeterlidir. Sözgelimi sadece Şarezor'u ele alalım. Şarezor'dan çıkan düşünürler sadece Kürtler için değil, Ortadoğu (İslam) felsefesi için de önemli bir rol oynarlar. Bu düşünürlerin ismini saydığımızda göreceksiniz ki Şarezor gerçekten de bir kültür merkezi olarak Kürdistan'ın yüreğinde yer almıştır. Peki kimdir bu Şarezor'lu bilginler. Îbn-ul Muzaffer Şarezorî, Kemaleddîn Şarezorî, Îbn-î Salah Şarezorî, Abdurrehman Şarezorî, Hesen El Şarezorî, Naliyê Şarezorî, Mewlana Xalidê Şarezorî, Mella Goranî, Ehmed el Qasimê Şarezorî, Şemseddînê Şarezorî ve daha sayabileceğimiz onlarca isim Şarezor'dan çıkmıştır. Şimdi bu değerli isimlerden biri üzerinde duracağız. Bu zat Şemseddîn Şarezorî'dir.



Gerçek ismi Mahmud oğlu Şemseddîn Muhammed'dir. Şarezor'da doğmuştur. Doğumu hususunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte bir kaynakta doğumu 1250 olarak gösterilmiştir. 1288 de de vefat etmiştir. Sührewerdî felsefesinin yorumlayıcısı olarak tanınır. Yaşamı hakkında çok az bilgi vardır ama. Üstadı Sührewerdî'nin yolundan gitmiştir ve Sührewerdî'nin ölümünden sonra da felsefesini devam edip geliştirmiştir. Şimdiye dek bize beş eseri ulaşmıştır.



1- Resailu şeceretul îlahiyye fi ulmil heqayiqî rabbaniye



Bu kitapta birinci bölüm bilimin sınıflandırılmasına, ikinci bölüm klasik mantığa, üçüncü bölüm siyasi ve ahlaki konulara, dördüncü bölüm doğa felsefesi ve fiziğe, beşinci bölüm ise metafizik üzerine yazışmıştır.



2- Kitabul Rumuz



Bu kitapta da antik yunan felsefesi üzerinde durmuştur. Yunan felsefesindeki Hermetik ve Helenistik düşünceyi ele almış ve bu düşüncelerin temeli üzerinde durmuştur. Ayrıca platoncu ve neoplatoncu bir bakış açısıyla “nefis” kavramı üzerinde durmuştur. Nefis ve beden ilişkisi , nefsin mahiyeti ve nefsin beden çürüdükten sonraki durumunu ele almıştır bu kitapta. Yine bu kitapta epistemolojîk bir perspektif ile bilgiyi elde etme ve nesin aydınlanması gibi konuları değerlendirmiştir.



3- Ravzatul efrah ve nuzhetul ervah



Değerli filozofumuz bu eserde de HZ. Adem'den kendi zamanına kadar yaşayan, çeşitli görüşlere sahip filozofların yaşamları üzerinde durmuştur.bu değerli eser bir biyografi gibi yazmıştır.



Ayrıca “Şerhul hîkmet” ve “et Tenkîhat fî şerhî telvîhat” adında kitapları vardır. Bu kitaplarında üstadı Meşhur Kürd Sührewerdi'nin eserlerini şerh etmiştir. Ama en ünlü şerhi “Hîkmetul îşraq” ın şerhidir.



Şarzori'ye göre insan ruhun çabası neticesinde gerçek bilgiye ulaşabilir. Ruhsal çaba ile insan doğrudan varlığın bilgisine ualaşabilir. Burada Aristo felsefesinin aksine düşünmüştür. Çünkü Aristo'ya göre akıl bir yardım olmadan bigiye ulaşamaz.



Şarezori felsefenin birçok alanında kafa ağrıtmış ve değerli düşünceler ortaya koymuştur. Ama özellikle siyasi, etik, hukuki ve metafizik alanlarda yoğunlaşmıştır.



İşraki felsefenin temelinde “hikmet” kelimesi çok kullanılmakla birlikte işraki filozoflar bu konuda çok şey söylemişlerdir. Şarezori'ye göre de hikmet ahlak ve siyasete yakın bir anlam taşır. Yine ona göre hikmet iki çeşittir. Birincisi “fiili hikmet”tir ikincisi ise “ilmi hikmet”tir. Şarezori fiili hikmeti ilmi hikmetten daha evla görür, çünkü ona göre insanın anlaşılabilir şeyleri anlaması ve idrak edebilmesi için temiz bir nefis gereklidir. Temiz bir nefis için de temiz bir ahlak ve siyaset gereklidir.



Hikmet kavramı dışında Şarezori adalet kavramı üzerinde de epetce kafa yormuştur. Önce insanın güçleri üzerinde durmuştur ve bu güçleri üç tür olarak belirtmiştir. Akli güç, şehvani güç, ve öfkesel güç. Sonra bu üç gücü adalete bağlar ve şöyle değerlendirir. Çünkü ona göre nefsin olgunlaşması için bu üç gücün kontrol edilmesi gerekir. Bu üç güç kontrol altına alındığında nefis adaleti sağlayabilir. Sonra Şarezori adalet başlığı altında on iki madde sıralar. Konunun uzamaması için şimdilik bu maddelere değinmeyeceğiz



Kısacası küçük bir köşe yazısı ile biz büyük üstad Şarezori'nin felsefesini burada açıklamamız mümkün değil. Çünkü Şarezori, demin de söylediğimiz gibi hemen hemen felsefenin her alanında kafa yormuş mümtaz bir düşünürdür. Sadece Ortadoğu felsefesi üzerinde değil aynı zamanda yunan felsefesi üzerinde de durmuştur. Bunları ele almak için bir makaleden fazlası gerekecek. Zaten amacımız da bu değerli filozofu tanıtmaktır. Felsefesine girecek olsak belki on, on iki makale ile ancak felsefesini burada tanıtabiliriz. Konunun uzamaması için felsefesine sadece üstünkörü değinmekle yetindik. Bu değerli filozofu tanımak isteyenler rahatlıkla kaynaklara ulaşabilirler. Çünkü bügün Türkiye'deki bir çok üniversitede, özellikle de ilahiyat bölümlerinde, akademisyenler Şemseddin Şarezori üzerine birçok araştırma yapmışlar. Bu büyük filozof hem Türk hem de Avrupalı birçok akademisyen tarafından çok iyi tanınır. Ama maalesef Kürtler bu büyük filozofu yeterince tanıyamamışlardır. Sadece Şarezori değil daha onlarca değerli filozof ve düşünürümüz vardır. Ama onlara yönelip, onları sahiplenmediğimiz için başka milletler onları kendilerine mal etmiş ve onlar sayesinde kendilerine kültür ve tarih yaratmışlardır.




Çeviri: Adnan FIRAT

Çawa ku di teşegirtina raman û felsefeya ewrûpayê de çend bajarên navendî hene, wekmînak Atîna, Roma û Sparta. Herwiha di teşegirtina raman û felsefeya rojhilata navîn, bi tayibetî jî di teşegirtina felsefeya kurd de çend bajarên navendî hene. Şarezor û Hemedan ji van bajaran e. Ji bilî van bajaran jî zanyar û fîlozofên mezin derketine weka Cizîr, Amed û hê gelek bajarên kurdan, lê birastî jî van her du bajaran di dîroka kurd de di warê çand, wêje û ramanê de gelek ked û xebatên giranbiha derxistine holê. Ji van her du bajaran yek bi serê xwe jî besî afirandina dîrokekê ye. Serqisê hema em tenê Şarezorê bigirin dest. Zanyarên kurdan yên ku ji Şarezorê derketine ne besî kurdan tenê, em dikarin bêjin besî avakirina felsefeya rojhilata navîn e. Dema em navên van zanyaran bijimêrin hûn dê bibînin ku birastî jî Şarezor weka navendeke çandê di dilê kurdistanê de cîh girtiye. Kî ne van zanyarên Şarezorî ? Îbn-ul Muzaffer Şarezorî, Kemaleddîn Şarezorî, Îbn-î Salah Şarezorî, Abdurrehman Şarezorî, Hesen El Şarezorî, Naliyê Şarezorî, Mewlana Xalidê Şarezorî, Mella Goranî, Ehmed el Qasimê Şarezorî, Şemseddînê Şarezorî û hê em dikarin bi dehan navên wisa bijimêrin. Niha ji van navan em dê li ser navekî mezin û bi rûmet rawestin. Ev kes Şemseddînê Şarezorî ye.



Navê wî yê berastîn Şemseddîn Mihemedê kurê Mehmûd e. Li şarezorê hatiye dinyayê. Di warê jidayikbûna wî de agahiyeke misoger tuneye lê di çavkaniyekê de jidayikbûna wî weka 1250"yî hatiye nîşandan. Di 1288"an de jî çûye ber dilovaniya xwe. Weka şîrovekarê felsefeya Suhrewerdî tê naskirin. Di derbarê jiyana wî de agahî kêm in. Lê ji riya seydayê xwe Suhrewerdî neqetiya ye û li dû mirina wî jî felsefeya wî pêşva biriye û li ser zêde kiriye. Heya niha pênc berhemên wî gihiyane vê demê:



1- Resaîlû şeceretul îlahiyye fî ûlûmîl heqayîqî rabbaniye

Di vê kitêbê de beşa yekem ji parvekirina zanistan re, beşa duyem ji mantiqa klasîk re, beşa sêyem ji babetên siyasî û exlaqî re hatiye veqetandin. Beşa çarem di derbarê felsefeya xwezayê û fîzîkê de, beşa pêncem jî di derbarê metafîzîkê de hatiye nivîsîn



2- Kitabûl Rûmûz

Di vê kitêbê de jî li ser felsefeya yewnanan a kevnar sekiniye. Di felsefeya yewnanan de ramana Hermetîk û Helenîstîk girtiye dest û bingeha van ramanan nirxandiye. Wekî din bi nêrîneke Platonî û Nûplatonî li ser têgeha nefsê rawestiya ye. Têkiliya nava laş û nefsê, mahiyeta nefsê û rewşa nefsê ya li dû belavbûna laş girtiye dest di vê kitêbê de. Dîsa di vê kitêbê de nêzîkayiyeke epîstemolojîk nîşan daye û zanînbidestxistin û ronakbîrbûna nefsê li nirxandiye.



3- Ravzatul efrah ve nuzhetul ervah

Fîlozofê me yê giranbiha di vê berhema xwe de, ji Hz. Adem heya dema xwe, li ser jiyanên fîlozofên xwediyê ramanên cûr bi cûr rawestiya ye. Vê berhema giranbiha weka jînenîgariyekê nivîsiye.



Wekî din jî kitêbên wî bi navê “Şerhul hîkmet” û “et Tenkîhat fî şerhî telvîhat” hene. Di van kitêban de berhemên Seydayê xwe yê navdar Suhrewerdiyê Kurd şerh kiriye. Lê şerha wî ya herî navdar şerha “Hîkmetul îşraq”ê ye.



Li gorî Şarezorî bi arava xebata giyan, meriv dê karibe xwe bighîne zanîna berastîn. Bi xebitandina giyanî mirov dê rasta rast bigihîje zanîna heyînê. Di vir de dijraberî felsefeya Arîstoyî fikiriye. Lewra li gorî Arîsto aqıl bêyî alîkarî nikare têbigihîje zanînê.



Şarezorî di piraniya qadên felsefeyê de serê xwe êşandiye û fikr û ramanên hêja derxistiye holê. Lê bitayibetî li ser mijarên siyasî, exlaqî (sincî), dadî û metafîzîk rawestiya ye. Di bingeha felsefeta îşraqê (ronahî) de peyva hîkmetê pirr tê bikarhanîn û fîlozofên îşraqî li ser vê têgehê gelek tişt gotine. Li gorî Şarezorî jî peyva hîkmetê nêzî exlaq û siyasetê ye. Dîsa li gorî wî hîkmet du celeb e. Ya yekemîn “hîkmeta fîîlî”ye ya duyemîn jî “hîkmeta zanyarî” ye. Şarezorî hîkmeta fîîlî dixe pêş hîkmeta zanyarî lewra lê gorî wî ji bo têgihaştina tiştên ku meriv têdigîje û wan aqil di ber wan de dibe divê nefseke paqij hebe. Ji bo nefseke paqij jî divê exlaq û siyaseteke paqij hebe.



Ji bilî têgeha hîkmetê Şarezorî li ser dadê (edalet) jî gelek serî êşandiye. Berê li ser hêzên meriv rawestiya ya û ev hêz li ser sê celeban daye nîşandan; hêza aqlî, hêza şehvanî (nefsanî) û hêza xezebî (hêrs). Dû re van her sê hêzan bi edalatê ve girêdide û wisa dinirxîne. Lewra li gorî wî ji bo gihaştina nefsê divê ev her sê hêz werin kontorlkirin. Dema ev her sê hêz hatin bindestkirin wê demê nefs dê karibe edaletê bimeşîne. Dû re Şarezorî di bin tayibetiya edaletê de dwanzdeh xalan dijimêre. Lê niha em van xalan li vir rêz bikin dê mijar gelek dirêj be.



Kurta qisê niha em di gotarekê de nikarin felsefeya Şarezoriyê gewre diyarbikin. Lewra Şarezorî weka ku me gava berê jî got hema hema li ser hemû qadên felsefeyê rawestiya ye. ne tenê li ser felsefeya rojhilata navîn di heman demê de li ser felsefeya yewnanan jî gelek rawestiya ye. Ji ber vê yekê felsefeya Şarezoriyê hêja di nivîsarekê de nayê vegotin. Ji xwe armanca me jî danasîna vî fîlozofê giranbiha ye. An jî heke em felsefeya wî vekin divê ji bo felsefeya wî herî kêm em deh dwanzdeh gotaran binivîsin da ku em karibin felsefeya wî bi temamî bidin naskirin. Lê ji ber ku ev mijar dirêj nebe tenê me bi kurtasî behsa felsefeya wî kir. Yên ku bixwazin vî fîlozofê giranbiha û felsefeya wî nasbikin dê karibin bi hêsanî di derbarê wî de we bigihînin çavkaniyan. Lewra îro di gelek zanîngehên tirkan de bi tayibetî jî di beşên îlahiyatê de akademîsyenan gelek lêkolîn li ser Şemseddînê Şarezorî kirine. Vî fîlozofê mezin him ji alî akademîsyenên Tirkan ve him jî ji alî akademîsyenên ewrûpayî ve baş tê naskirin lê mixabin kurd ji vî navî bê hay in. Ne ev nav tenê hê bi dehan ramangêr û fîlozofên me yên navdar û hêja hene. Lê ji ber ku me berê xwe nedaye wan û em li wan xwedî derneketine netewên din ew ji xwe re hesibandine û bi arava van navan ji xwe re dîrok û çand afirandine.



kaynak diyarbakır haber
Wêngu Rêngî Hêrîdonî
Kullanıcı avatarı
admin
Mesaj Panosu Yöneticisi
 
Mesajlar: 211
Kayıt: Çrş Oca 28, 2009 11:30 pm
Konum: yönetici

Dön kürt filozoflar 1-zerdeşt

Kimler çevrimiçi

Bu forumu gezen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 0 misafir